insan beyni ne demek?

İnsan beyni, kraniyal sinirler ve omurilik sayesinde merkezî sinir sistemini kontrol eder, çevresel sinir sistemini yönetir ve hemen hemen insanın tüm işlevlerini düzenler.¹ Kalp atışı, soluk alma ve sindirim gibi istemsiz eylemler, otonom sinir sistemi yoluyla farkına varmadan beyin tarafından yönetilir.²³ Düşünce, mantık ve soyutlama gibi daha karmaşık zihinsel eylemler ise bilinçli olarak beyin tarafından yönetilir.⁴

Yapı

İnsan beyni ortalama 1,5 kg ağırlığındadır.⁵ Kişiden kişiye, 1130 ile 1260 cm³ olarak değişen hacme sahiptir. İnsan beyninde yaklaşık 86 milyar nöron vardır.⁶

Beyin canlı iken yani kan dolaşımına sahipken oldukça yumuşak bir yapıdadır. Gri maddeden oluşur.

Loblar

İnsan beyninde beş ana lob ⁷ bulunur. Bunlar:

<table align=right> <Tr> <td bgcolor=#bebebe> </td> </tr> <tr> <td align=center bgcolor=#bebebe>

Lob işlevleri\ <font color=red>Ön (frontal) lob</font>: Bilinçli düşünmek\ <font color=#ff7722>Yan (parietal) lob</font>: Duyguları işlemek\ <font color=yellow>Arka baş (oksipital lob</font>: Görmek\ <font color=green>Şakak temporal lob</font>u: sesle kokuyu algısı\ <font color=blue>Beyincik serebellum lob</font>u: Duyu-hareket ilişkilendirmesi

</td> </tr> </table>

1. Frontal lob--bilinçli düşünme; zarar görmesi durumunda ruh hali, hissiyat değişikliği olabilir.
2. Parietal lob--çeşitli duyu organlarından gelen bilgileri birleştirmede önemli rol oynar. Ayrıca nesnelerin kullanılması ve bazı mekansal görüş işlemelerinde (visuospatial processing) parietal lobun kimi bölümleri rol alır.
3. Oksipital lob--görme duyusuyla ilgili bilgilerin işlendiği lobdur. Hafif zarar görmesi halüsinasyonlara sebep olur.
4. Temporal lob--ses ve kokunun algılanması, aynı zamanda da yüzler, mekanlar gibi karmaşık uyaranların işlenmesi bu lob tarafından sağlanır.
5. Serebellum--duyu organlarından gelen bilgilerle hareketi ilişkilendirir. Bu lob özellikle dengenin sağlanmasında önemli rol oynar.

Yukarıda listelenen her bir lob, beynin her iki yarımküresinde de bulunur. Serebellum dışında bu lobların hepsi telensefalonun parçasıdır.

Beynin bölümleri

Anatomik olarak beyin üçe ayrılır: ön beyin, orta beyin, ve art beyin;⁸ ön beyinde üst düzey işlevleri kontrol eden serebral korteksin çeşitli lobları bulunur, orta ve art beyin ise daha çok bilinçdışı, otonom işlevler ile ilgilidir.

Kan dolaşımı

Beynin arka kısmına kan akışı vertebral arterler, ön kısmına ise karotis interna arterleri tarafından sağlanır. Bu iki

atardamar Willis poligonu olarak isimlendirilen ve beyin ve çevresindeki dokulara kan sağlayan bir anastomoz oluştururlar. Poligonda yer alan ana damarlar şu şekilde listelenebilir:

• Anterior serebral arter (sol ve sağ)
• Anterior komünikan arter
• İnternal karotid arter (sol ve sağ)
• Posterior serebral arter (sol ve sağ)
• Posterior komünikan arter (sol ve sağ)

Beyni besleyen medial serebral arterler genellikle poligonun bir parçası olarak kabul edilmezler. Poligonun veya poligonu besleyen arterlerin bir kısmı tıkanır veya daralırsa, diğer kan damarlarından sağlanan kan akışı, serebral perfüzyonu yeterli düzeyde sağlayarak iskemi semptomlarını önleyebilir.⁹

Metabolizma

Beyin herhangi başka bir organdan daha fazla olarak insan vücudu tarafından kullanılan enerjinin yüzde yirmisini tüketir.¹⁰ İnsan beyni temel yakıt olarak glukoz kullanır. Kan-beyin bariyerinden dolayı serbest yağ asitleri yakıt olarak kullanılamaz ancak uzun süreli açlık durumda keton cisimleri kullanılabilir.¹¹ Beyin ayrıca egzersiz sırasında laktat kullanabilir.¹²

İşlev

Beynin işlevleri şunlardır:

• Duyu organlarından gelen uyarılar değerlendirilir.
• Problem ve olaylar düşünülür, çözülür.
• Öğrenme faaliyeti ve hafıza olgusu sağlanır.
• Acıkma, susama, uyku, uyanıklık faaliyetleri düzenlenir.
• Kan basıncı ve vücut sıcaklığı düzenlenir.
• Hormonların salgılanma zamanı belirlenir.

Evrim

Beynin evrimi sırasında insan beyninin kütlesi vücut kütlesine göre diğer türlere nazaran artış göstermiştir. Bu süreç özellikle beynin dil ve bilinç ile ilgili olan bölümü olan neokortekste çok belirgindir. Neokorteks insan beyninin kütlesinin yaklaşık %76’sını oluşturur.¹³ Diğer hayvanlara göre çok daha büyük neokorteksi olan insan, daha ilkel türler ile benzer nöroanatomisi olmasına rağmen benzersiz zihinsel kapasiteye sahiptir. Uyaranlara karşı insanı uyaran, çevredeki olayların farkına varmasını sağlayan ve homeostazı sürdüren temel sistemler basit omurgalılar ile benzerdir. İnsan bilinci modern neokorteksin genişlemiş kapasitesi kadar beyin sapının gelişmiş yapıları üzerine de kurulmuştur.

Notlar

Orijinal kaynak: insan beyni. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩
3. ↩
4. ↩
5. ↩
6. ↩

7. Beyin lobları, Vikipedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Beyin_loblar%C4%B1 ↩

8. ↩
9. ↩
10. ↩

11. MedBio.info > Integration of Metabolism Professor em. Robert S. Horn, Oslo, Norway. Retrieved on May 1, 2010.1 ↩

12. ↩
13. ↩

Kategoriler